Huishoudens met geregistreerde problematische schulden 2015-2021
In het kader van het actieplan Brede Schuldenaanpak heeft het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) behoefte aan kwantitatieve informatie over schulden. Hoe omvangrijk is de schuldenproblematiek? Hoe ontwikkelt deze zich? Wie vormen de risicogroep en hoe ontwikkelt de omvang van deze groep zich? Wat kenmerkt problematische schuldenaren? Zijn bepaalde life-events een voorbode van probleemschulden? Met welke andere problemen hangen problematische schulden samen? Zijn er verschillen tussen gemeenten?
Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) is door SZW gevraagd de beschikbare cijfers op een rij te zetten om deze vragen te kunnen beantwoorden. Dit vraagt het ministerie niet alleen om in de eigen informatiebehoefte te voorzien, maar ook in die van gemeenten en schuldhulpverlenende instanties. De mate waarin schuldenproblematiek voorkomt bij specifieke groepen kan bijvoorbeeld aanknopingspunten bieden voor lokaal beleid.
Dit dashboard bevat de gedetailleerde cijfermatige resultaten van onderzoek door het CBS. De cijfers hebben betrekking op de periode januari 2015 tot oktober 2021 en komen voort uit uitgebreid onderzoek op basis van bestaande registerdata. Per verslagjaar wordt steeds de stand op 1 januari van het betreffende jaar weergegeven. Voor 2020 en 2021 is ook de stand op 1 oktober weergegeven. Op de pagina 'Samenvatting' zijn de meest recente resultaten samengevat. In een eerder verschenen rapport (zie de downloadpagina ) wordt nader ingegaan op de belangrijkste resultaten over de periode 2015-2018.
Samenvatting
Op basis van uitgebreid onderzoek met bestaande registerdata heeft het CBS in beeld gebracht hoeveel Nederlandse huishoudens in de periode van 1 januari 2015 tot en met 1 oktober 2020 te maken hadden met geregistreerde problematische schulden . Dit dashboard geeft de gedetailleerde cijfers weer.
Eerder is al onderzoek gedaan naar huishoudens met geregistreerde problematische schulden in de periode 2015-2018. Het rapport op de downloadpagina geeft een samenvatting van de resultaten. Vervolgens is het dashboard tweemaal geüpdatet met cijfers. In 2021 zijn gegevens over de periode 1 januari 2019 tot en met 1 oktober 2020 toegevoegd. In 2022 zijn gegevens over 1 januari en 1 oktober 2021 toegevoegd. Hierbij is ook specifiek gekeken naar de groepen die nieuw instroomden in de problematische schulden.
Op deze pagina worden de belangrijkste resultaten naar aanleiding van de laatste update samengevat.
Lichte daling aandeel huishoudens met geregistreerde problematische schulden, ook tijdens eerste deel coronacrisis
Het aandeel particuliere huishoudens in Nederland dat te maken heeft met geregistreerde problematische schulden is in de periode tussen 1 januari 2018 en 1 januari 2021 afgenomen van 8,3% (650 700 huishoudens) op 1 januari 2018 naar 7,4% (599 160 huishoudens) op 1 januari 2021. Ook tijdens de periode 1 januari 2020 - 1 januari 2021, die grotendeels samenviel met de eerste periode van de coronacrisis, is een lichte daling in het aandeel huishoudens met problematische schulden te zien (van 7,9% op 1 januari 2020 naar 7,4% op 1 januari 2021).
Tussen 1 januari 2021 en 1 oktober 2021 is voor het eerst weer een lichte toename te zien van het aandeel huishoudens met geregistreerde problematische schulden. Deze toename is toe te wijzen aan de toename van het aantal personen met een openstaande schuld bij de Belastingdienst. Dit heeft te maken met het feit dat de Belastingdienst in verband met de coronacrisis vanaf eind 2020 tijdelijk is gestopt met het invorderen van toeslagen en begin 2021 met het invorderen van overige aanslagen. Dit heeft ervoor gezorgd dat een toenemend aandeel huishoudens binnen de definitie van geregistreerde problematische schulden valt. Onbekend is of deze huishoudens zonder deze coronamaatregel hun Belastingschuld wel hadden kunnen aflossen. De komende updates van dit dashboard moeten uitwijzen hoe de ontwikkeling van het aandeel huishoudens met geregistreerde probleemschulden zal verlopen na het weer opstarten van de invorderingen door de Belastingdienst.
De overige gebruikte schuldenbronnen laten tussen 1 januari 2021 en 1 oktober 2021 juist net als in de voorgaande periode een lichte daling zien van het aantal geregistreerde probleemschulden. Het duurt vaak enige tijd voordat schulden als problematisch gekenmerkt worden. Ook zijn niet alle schulden in een registratie te vinden, bijvoorbeeld schulden bij familieleden of kennissen. Het kan dus zijn dat huishoudens die in de financiële problemen zitten op 1 oktober 2021 (nog) niet zichtbaar zijn in de geregistreerde problematische schulden.
Aandeel personen in instellingen met geregistreerde problematische schulden stabiel
Van alle personen vanaf 16 jaar in institutionele huishoudens had op 1 januari 2020 8,0% (19 820 personen) geregistreerde problematische schulden en op 1 oktober 2020 was dit 7,9% (19 050 personen). Op 1 januari 2021 was dit wederom 7,9% (19 630 personen) en op 1 oktober 2021 7,8% (19 250 personen). Tussen 1 januari 2018 en 1 januari 2020 was wel een lichte toename te zien binnen deze groep (7,5% op 1 januari 2018), maar sinds het begin van de coronacrisis is het aandeel personen in institutionele huishoudens met probleemschulden dus stabiel. Personen in instelling zijn in de overige resultaten in dit dashboard buiten beschouwing gelaten.
Hoogste aandeel huishoudens met geregistreerde problematische schulden in Rotterdam, Schiedam en Lelystad
De gemeente Rotterdam had in 2021, net als in eerdere jaren, met 15-16% het hoogste percentage huishoudens met problematische schulden, gevolgd door Schiedam en Lelystad. Daarnaast zijn in gemeenten in Oost-Groningen relatief hoge percentages huishoudens met problematische schulden te zien.
In de gemeenten met relatief veel huishoudens met problematische schulden is over het algemeen tussen 1 januari 2019 en 1 januari 2021 een afname en vanaf 1 oktober 2021 een lichte toename in het aandeel huishoudens met problematische schulden te zien, vergelijkbaar met de trend in heel Nederland. Ook hier is de toename tussen 1 januari en 1 oktober 2021 toe te wijzen aan het toenemende aantal huishoudens met een Belastingschuld die in deze periode niet is ingevorderd.
Omvang groep instromers in de geregistreerde problematische schulden rond 1 procent
De huishoudens die nieuw instroomden in de problematische schulden in 2019 tot en met 2021 zijn in het dashboard uitgebreid in kaart gebracht. Het aandeel instromers schommelt rond de 1%. Dit wil zeggen dat ongeveer 1% van de huishoudens zonder probleemschulden op een later peilmoment wel geregistreerde problematische schulden heeft. Voor 1 januari 2019, 1 januari 2020 en 1 januari 2021 gaan de cijfers over de instroom in het afgelopen jaar. Voor 1 oktober 2020 en 1 oktober 2021 betreft het de instroom in de afgelopen 9 maanden, het aantal en aandeel instromers is hierdoor lastig vergelijkbaar met dat op 1 januari van hetzelfde jaar. Als we kijken naar het gemiddelde aantal instromers per maand is dit toegenomen in gedurende 2021, wederom heeft dit te maken met het toenemende aantal huishoudens met openstaande Belastingschulden die in deze periode niet zijn ingevorderd.
Kenmerken van instromers vergelijkbaar, maar ook veranderingen in de afgelopen jaren
De kenmerken van instromers na 1 januari 2020 zijn veelal vergelijkbaar met de kenmerken van instromers vóór 2020, maar zijn er wel wat kleine veranderingen te zien. Zo hebben instromers in 2020, vergeleken met instromers voor 2020, vaker een zelfstandige en/of ZZP-er in het huishouden (30% vs. 25% en 20% vs. 16%). Ook in de kenmerken van instromers in de eerste negen maanden van 2021 zijn veranderingen te zien. Zo neemt wederom het aandeel instromers met een zelfstandige en/of ZZP-er in het huishouden toe, maar nu ook het aandeel instromers met een hoog opleidingsniveau. Ook hier is de verandering toe te wijzen aan de toename van het aantal personen met een openstaande schuld bij de Belastingdienst. Met name zelfstandigen hebben namelijk te maken met openstaande aanslagen die tijdelijk niet zijn ingevorderd. Deze groep is doorgaans ook hoger opgeleid dan andere instromers. Onder instromers komen in alle jaren relatief veel huishoudens met een bijstandsuitkering voor, maar de groep is sinds 2020 sterk toegenomen onder instromers. Dit heeft met name te maken met de Tozo-uitkering die hierin ook is meegenomen. Daarnaast is onder instromers na 1 januari 2021 het aandeel met een negatief vermogen toegenomen. Dit is vermoedelijk toe te wijzen aan het feit dat dit hierin ook de Belastingschulden zijn meegenomen.
Tozo ontvangers, jonge zelfstandigen en ZZP-ers extra kwetsbaar
Voor instromers gedurende 2020 is met behulp van een regressieanalyse bekeken welke kenmerken samenhangen met instroom in de geregistreerde problematische schulden. Net zoals in eerdere jaren zijn in 2020 bijvoorbeeld gebruikers van een re-integratievoorziening bij de gemeente, ontvangers van uitkeringen, maar ook zelfstandigen, ZZP-ers en flexwerkers in huishoudens met laag inkomen extra kwetsbaar.
Daarnaast komen huishoudens met een combinatie van laag inkomen en kinderen, zowel eenouderhuishoudens als paren met kinderen als kwetsbare groep naar voren. Verder valt op dat met name zelfstandigen en ZZP-ers onder de 35 jaar (zoals ook in onderstaande figuur te zien), en in mindere mate ook zelfstandigen en ZZP-ers onder de 45 jaar, kwetsbaarder zijn voor probleemschulden dan hogere leeftijdsgroepen. Het aandeel onder instromers in deze groepen neemt vanaf 2020 ook iets toe. Daarnaast komen in januari en oktober 2021 huishoudens met Tozo-ontvangers vaker voor onder instromers vergeleken met niet-instromers.
Overgang van werk naar WW of bijstand verhoogt instroomkans
Voor verschillende life events (gebeurtenissen) is nagegaan of ze hebben plaatsgevonden in de 3 jaar voor instroom in de geregistreerde problematische schulden. Vervolgens is gekeken naar de kans dat personen instromen in de problematische schulden na het optreden van een life event. De resultaten zeggen iets over de mate waarin personen wel en niet instromen na het meemaken van een specifiek life event maar het is niet bekend of de problematische schulden van personen een direct gevolg zijn van de life events.
Voor de life events van werk naar WW of bijstand geldt dat de instroomkans in de problematische schulden hoger is wanneer een persoon of een huishoudlid het life event heeft meegemaakt. Bij personen die van werk naar bijstand zijn gegaan is de instroomkans het hoogst (zie onderstaande figuur). De instroomkans voor personen die van werk naar WW zijn gegaan neemt nog verder toe wanneer er geen partner met baan in het huishouden aanwezig is. Voor personen die een diploma hebben behaald (MBO-2 t/m 4, HBO of WO) in de afgelopen 3 jaar ligt de instroomkans juist lager dan voor personen die geen diploma hebben behaald. Dit effect is ook te zien als alleen gegeken wordt naar personen tussen de 16 en 35 jaar.
Kenmerken van huishoudens met geregistreerde problematische schulden
De figuren op deze pagina geven voor Nederland of per gemeente de achtergrondkenmerken weer van huishoudens met en zonder (instroom in) geregistreerde problematische schulden. Door op het informatieteken (i) bij 'Selecteer een thema' te klikken wordt de indeling van de verschillende kenmerken zichtbaar. Selectie van de groep 'Totaal huishoudens' toont de kenmerken van huishoudens met en zonder problematische schulden op het gekozen peilmoment. Selectie van de groep 'Instromers' toont de kenmerken van huishoudens met instromers in de problematische schulden sinds het vorige peilmoment. Voor een aantal kenmerken geldt dat het kenmerk van de referentiepersoon/het geselecteerde huishoudlid wordt weergegeven. Door op de filterknop 'Selecteer een gemeente' te klikken, en vervolgens op de toets Backspace te klikken, wordt het filter leeggemaakt en kunt u zelf een gemeentenaam invoeren.
Huishoudens met geregistreerde problematische schulden, per gemeente
Deze kaart beschrijft het aandeel huishoudens met (instroom in) geregistreerde problematische schulden in de gemeenten. Door in de kaart op een gemeente te klikken worden de wijken van de betreffende gemeente zichtbaar. Door met de muis over een gemeente of wijk te bewegen, worden het aantal en aandeel huishoudens met (instroom in) geregistreerde problematische schulden getoond. Inzoomen kan door met de muis een rechthoek te trekken rondom het in te zoomen gebied. Door op de knop 'Reset zoom' te klikken, wordt de volledige kaart opnieuw weergegeven.
Ontwikkeling huishoudens met geregistreerde problematische schulden
Deze figuur beschrijft voor Nederland of per gemeente en wijk de ontwikkeling van huishoudens met geregistreerde problematische schulden over de periode 2015-2021. De ontwikkeling kan daarnaast worden weergegeven voor instroom in de geregistreerde problematische schulden voor de periode 2019-2021. Door met de muis over de grafiek te gaan worden per jaar ook de absolute aantallen getoond. Door op de filterknop 'Selecteer een gemeente' te klikken, en vervolgens op de toets Backspace te klikken, wordt het filter leeggemaakt en kan de gebruiker zelf een gemeentenaam invoeren.
Life events voorafgaand aan geregistreerde problematische schulden
Voor verschillende life events is bepaald of zij vooraf zijn gegaan aan instroom in de geregistreerde problematische schulden. In onderstaande figuren is de instroomkans in de schulden weergegeven van personen die zelf (bovenste figuur) of waarvan ten minste één van de huishoudleden (onderste figuur) wel of niet een life event hebben meegemaakt. De instroomkans is het aantal instromers ten opzichte van het totaal aantal personen dat niet tot een (instromend) huishouden met problematische schulden behoorde.
Ontwikkeling personen met verhoogd risico op geregistreerde problematische schulden
Voor de periode 2016-2018 heeft het CBS met een classificatieboom risicogroepen afgeleid van personen met een verhoogd risico op problematische schulden. Bij de update van dit dashboard is deze pagina niet aangevuld met de nieuwe peilmomenten.
In het bovenste figuur wordt het aandeel personen weergegeven dat in de jaren 2016 tot en met 2018 tot de risicogroepen behoort. Door met de muis over de grafiek te gaan wordt per jaar ook het absolute aantal personen dat tot de risicogroep behoort getoond. In het onderste figuur wordt de instroomkans voor de risicogroepen voor 2018 weergegeven ten opzichte van de instroomkans van personen die niet in een risicogroep vallen. De instroomkans is het aantal instromers ten opzichte van het totaal aantal personen dat op 1 januari van t-1 niet tot een huishouden met problematische schulden behoorde. De namen van de risicogroepen zijn bepaald op basis van de onderscheidende kenmerken per risicogroep. Door te klikken op de tekst ‘Toelichting risicogroep’ rechtsboven het bovenste figuur wordt er meer informatie getoond over alle kenmerken van de geselecteerde risicogroep.
Personen met verhoogd risico op geregistreerde problematische schulden, per gemeente
Voor de periode 2016-2018 heeft het CBS met een classificatieboom risicogroepen afgeleid van personen met een verhoogd risico op problematische schulden. Bij de update van dit dashboard is deze pagina niet aangevuld met de nieuwe peilmomenten.
In deze kaart wordt per gemeente het aandeel personen weergegeven dat tot de risicogroepen behoort. Door met de muis over een gemeente te bewegen, worden het aandeel personen met verhoogd risico op geregistreerde problematische en de instroomkans van deze groep in die gemeente getoond. De instroomkans is het aantal instromers ten opzichte van het totaal aantal personen dat op 1 januari van t-1 niet tot een huishouden met problematische schulden behoorde. Inzoomen kan door met de muis een rechthoek te trekken rondom het in te zoomen gebied. Door op de knop ‘Reset zoom’ te klikken, wordt de volledige kaart opnieuw weergegeven.
Huishoudens met geregistreerde problematische schulden naar (aantal) schuldregistraties
Huishoudens kunnen in meerdere schuldregistraties voorkomen. In de bovenste figuur wordt weergegeven wat het aantal schuldregistraties is op basis waarvan is vastgesteld of huishoudens geregistreerde problematische schulden hebben. In de onderste figuur wordt per schuldregistratie weergegeven hoeveel huishoudens bij deze schuldregistratie schulden hebben. Let op: de percentages tellen op tot meer dan 100 procent omdat huishoudens in meerdere schuldregistraties tegelijk voor kunnen komen.
Bronnen
Begrippen
Afkortingen
Download
Rapport 2015-2018
Databestanden
Definitie geregistreerde problematische schulden per registratie
Met behulp van registraties over betalingsachterstanden bij de Belastingdienst, de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) en het Centraal Justitieel Incassobureau (CJIB), bij BKR geregistreerde betalingsachterstanden en schuldregelingen, wanbetalers van de zorgverzekering, de Wet Schuldsanering Natuurlijke Personen (WSNP) en het Centraal Curatele en Bewind Register (CCBR) is afgeleid welke huishoudens te maken hebben met geregistreerde problematische schulden. De informatie over schulden verschilt per registratie. Daarom is per registratie bepaald wanneer er sprake is van een geregistreerde problematische schuldsituatie. Hieronder is de definitie per registratie weergegeven.
Bijschatting
Alleen voor 2018 waren gedurende het onderzoek alle schuldenregistraties beschikbaar. Betalingsachterstanden bij DUO ontbraken voor 2015 en 2016, de oninbaar verklaarde schulden bij de Belastingdienst waren niet beschikbaar voor 2015 en 2017 en het CCBR was niet beschikbaar voor 2019 en 2020. Om te voorkomen dat verschillen tussen jaren door het ontbreken van bronnen komt, zijn voor 2015 t/m 2017, 2019 en 2021 de ontbrekende bronnen bijgeschat. Deze bijschatting is alleen toegepast voor het aantal huishoudens met geregistreerde problematische schulden in de ontwikkelingsfiguur en de kaartfiguur. Voor een nadere toelichting van de bijschattingsmethode zie Bijlage 1 van het rapport op de downloadpagina .
Andere onderzoeken m.b.t. problematische schulden
Het CBS is niet de enige partij die onderzoek heeft gedaan naar schuldenproblematiek gedurende de coronacrisis. Daarom worden op dit tabblad enkele andere onderzoeken en de belangrijkste uitkomsten met betrekking tot schuldenproblematiek weergegeven. Door de verschillen in onderzoeksopzet zijn de resultaten niet één op één te vergelijken, maar vullen elkaar wel aan.
Aan het begin van de crisis was de verwachting dat het aantal huishoudens met problematische schulden fors zou toenemen (o.a. voorspellingen van SchuldenlabNL in samenwerking met Deloitte). Tot op heden is dit nog niet duidelijk terug te zien in de resultaten van de verschillende onderzoeken. Op basis van de, door in dit onderzoek gebruikte, registraties valt te concluderen dat het aantal huishoudens met problematische schulden zelfs licht is afgenomen in de eerste maanden van de coronacrisis. Gedurende 2021 zien we op basis van de registraties wel een lichte toename van het aantal huishoudens met problematische schulden, maar dit is met name toe te schrijven aan de invorderingsstop bij de Belastingdienst vanaf eind 2020. Dit beeld blijkt ook uit de afname van het aantal personen met betalingsproblemen tussen 2020 en 2021 zoals geregistreerd door BKR. Onderzoek van Divosa en NVVK laat zien dat het aantal aanmeldingen voor schulphulp bij gemeenten lager is dan voor de coronacrisis. Dit laatste is onder andere het gevolg van het sluiten van loketten en wijkcentra tijdens de lockdownperiodes, waardoor het lastiger werd om aan te kloppen met een hulpvraag. Uit een online vragenlijst van het Nibud blijkt daarnaast dat het aandeel personen dat moeite heeft met rondkomen in 2021 lager is dan drie jaar eerder. Wel geeft een deel van de respondenten aan minder inkomsten te hebben en minder uren te zijn gaan werken als gevolg van de crisis.
Zie voor meer informatie de Kredietbarometer
Zie voor meer informatie de meest recente Monitor schuldhulpverlening in coronatijd
Indicatorenoverzicht
Dit dashboard bevat de uitkomsten van onderzoek uitgevoerd op verschillende momenten. Een deel van de indicatoren zijn voor alle verslagjaren opgenomen. Vanwege de informatiebehoefte op de verschillende momenten zijn er ook verschillen tussen de verslagjaren. Daarom is op deze pagina per indicator weergegeven voor welk peilmoment deze is opgenomen in het dashboard.